Veluwe in Gelderland

Veelzijdig Gelderland

raaakThema 2014 – Gelderland – thema 2014

Verdwenen cultuur

Als ik aan Gelderland denk dan zie ik in mijn verbeelding bloeiende hoogstamboomgaarden in de Betuwe, ruik ik het boerenland van de Bommelerwaard, proef de bosbessen die we plukten in onze vakanties op de Veluwe, denk ik aan zomerse uiterwaarden met grazend vee, en voel ik als het ware de rust die het coulisselandschap van de Achterhoek uitademt.

Hoogstamboomgaarden

In de jaren zestig van de vorige eeuw leerde ik op school dat ons fruit uit de Betuwse hoogstamboomgaarden kwam. Tegenwoordig is zo’n hoogstamboomgaard pure nostalgie. Vanaf diezelfde jaren zestig begon de grote verschuiving naar fruitteelt op laagstam. Deze overgang werd versneld dankzij een rooipremie van de Europese Gemeenschap. Het onderhoud aan en oogst van laagstamboomgaarden is minder arbeidsintensief en economisch dus aantrekkelijker. Hierdoor behield Nederland zijn concurrentiepositie op de internationale markt. Veel van het fruit komt dus nog steeds uit de Betuwe, zij het niet meer uit die prachtige hoogstamboomgaarden.

Grazend vee in de uiterwaarden

In de uiterwaarden graast ’s zomers het vee, ook dat leerde ik in die zestiger jaren op school. Uiterwaarden zijn buitendijkse gronden gelegen tussen de hoge winterdijk en de lage zomerdijk langs de rivieren. De zomerdijk zorgde ervoor dat bij zware regenval in de zomer hoger in het stroomgebied van de rivier de uiterwaarden niet (meteen) overstroomden. In de winter raakten de uiterwaarden wel bevloeid vanwege de hogere waterstand in de rivieren. Dit had een gunstig effect op de weidegronden omdat wanneer het rivierwater zich terugtrok er een laagje vruchtbaar sediment achterbleef. Maar ook het grazende vee langs de grote rivieren lijkt een nostalgisch beeld geworden. Vanaf het einde van de twintigste eeuw wordt in het kader van het beleid van de Europese Unie voor behoud en herstel van biodiversiteit de landbouwgronden langs de rivieren steeds vaker aangewezen als natuurontwikkelingsgebied. Het vee verdween naar de grote stallen van de intensieve veeteelt, langs de rivieren ontwikkelen zich weer ooibossen.

Boerenbedrijvigheid

Het boerenland van de Bommelerwaard leerde ik kennen in mijn tienertijd, toen mijn grootouders in het westen van die streek een niet meer gebruikt boerderijtje huurden, gelegen vlakbij een afgedamde Maasarm. Ik leerde al snel dat ons woord kluft in het Gelderse een stoep heette. In de Nederlandse vertaling kennen we dit als dijkopgang. De dijken beschermden het boerenland tegen het rivierwater. Hier rook het anders dan thuis, waar de koeienlucht altijd enigzins werd afgezwakt door het alom tegenwoordige water.
In de Bommelerwaard verdiende ik mijn eerste zakcentje door bij een boerderij “even verderop” aardbeien te plukken. Wat ik niet wist was dat deze aardbeien voor de jamfabriek waren bestemd, dus de eerste handenvol plukte ik keurig netjes met kroontje. Toen ik eenmaal wist dat dat niet nodig was ging het plukken meteen een stuk sneller.
De boer en boerin waren aardige mensen en boden het hele zomerseizoen afwisselend oogstwerk aan de opgeschoten jeugd.
In het gebied wordt heden ten dage ook nog wel akkerbouw bedreven maar melkvee voert hier toch de hoofdmoot.

Akkerland

De Achterhoek, van oudsher landbouwgebied in de vorm van een coulisselandschap. Een dergelijk landschap bestaat uit akkers, velden en weiden die worden begrensd door houtwallen en heggen.
Aan het eind van de negentiende eeuw teelde men hier werd hier rogge, haver, boekweit en aardappelen. De agrarische sector is in dit gebied nog steeds van betekenis.

Veluwse bossen en heide

En dan de Veluwe. Niet echt wat je een agrarisch gebied kan noemen. Toch mag je deze regio qua voedselmogelijkheden niet uitvlakken. In de Veluwse bossen vind je o.a. bosbessen, rozenbottels, bramen, beukennootjes, hazelnoten en tamme kastanjes. En diezelfde bossen zijn ook het domein van het Nederlandse groot wild als zwijn, hert en ree, waar op gejaagd mag worden als je in het bezit bent van een jachtakte.

Bronnen:
Cultuur-Historisch Beheer: hoogstamboomgaard
Wikipedia – uiterwaard
Wikipedia – jacht
Wildplukwijzer
Regionale landbouwcijfers in beeld – Regio Oost
Geologische kaart van de provincie Gelderland van 1881

De andere provincies: GroningenFrieslandDrenteFlevolandNoord-hollandZuid-hollandOverijsselUtrechtZeelandNoord-brabantLimburg

 

Dit bericht zit in:

Tag: herkomst, thema-provincie

Categorie: Keukentafel