Voedselstromen

Voedselstromen van en naar Nederland gaan de hele wereld over. In 2011 stond ons land op de vijfde plaats in de wereldranglijst van voedsel-exporterende landen. En sindsdien zijn we alleen maar hogerop geklommen. De laatste jaren zijn we op het gebied van land- en tuinbouwproducten zelfs het tweede uitvoerland. We komen direct na de vijftig Verenigde Staten van Amerika, waarvan er tweeënveertig vele malen groter zijn dan Nederland. Ons kleine landje is een grote speler op het gebied van de globale voedselvoorziening.

Wereldwijd

Ons voedsel wordt over de hele wereld verplaatst. We doen dus aan export, maar ook importeren we heel veel voedsel. Dit zorgt natuurlijk voor een ruime keuze in wat we op tafel kunnen zetten. Maar het betekent ook afhankelijkheid van andere landen om onze bevolking te kunnen voeden. We zagen de problematiek hiervan al in 2020 tijdens de lockdowns vanwege de coronacrisis. Het globale transport van o.a. voedsel was ineens niet meer zo vanzelfsprekend.
En daarnaast speelt ook de extra milieudruk een rol. Schepen, treinen, vrachtwagens en vliegtuigen, ze gebruiken allemaal brandstof.

Zeevaart

Schepen vervoeren een groot deel van het voedsel. Immers er kan veel lading in en op zo’n schip, het is dus een relatief voordelige manier van transport. Veel van ons voedsel komt van over de hele wereld. Een paar voorbeelden:

• Fruit uit Spanje, maar ook uit Peru.
• Walnoten uit de VS.
• Vlees uit Duitsland, maar ook uit Brazilië.
• Specerijen uit Azië.

In de tijd van de VOC voer men nog helemaal om Afrika heen als men naar Azië reisde. Maar sinds de opening van het Suezkanaal is de route naar de Oost aanzienlijk bekort. De route naar Azië loopt nu via de Middellandse Zee, het Suezkanaal, de Rode Zee, en dan ten zuiden van Jemen door de Golf van Aden.
De laatste tijd rommelt (of dondert?) het in de Rode Zee. In deze relatief smalle zee tussen Afrika en het Arabisch schiereiland zijn “piraten” uit Jemen actief. Deze Jemenieten belemmeren de doorvaart van westerse schepen door deze aan te vallen en te kapen. Veilig goederenverkeer is hier momenteel niet goed meer mogelijk. Zeevarende naties vinden het hun goed recht om raketten af te vuren op de piraten. Ik vraag me echter af of militair geweld ooit goed kan zijn.

Onze hang naar consumeren (met de nadruk op meer) zorgt voor een snelle globale handel. Omdat we produkten uit andere landen betrekken kunnen we op eigen bodem kiezen voor andere gewassen. Prima, zolang alles goed gaat. Zolang er voldoende fossiele brandstoffen zijn voor het transport. Zolang er vrije handel is. En zolang er veilige routes zijn.

Boerenland

Nederland was vanouds een boerenland. Vanaf het einde van de tweede wereldoorlog is er echter een kentering ontstaan in de agrarische sector. Niet alleen in Nederland, overal op de wereld werd schaalvergroting ingevoerd. In het ene land kwam dat wat beter op gang dan in een ander, maar overal kreeg men ermee te maken, met allerlei andere gevolgen vandien. Vormde tot die tijd de eigen streek of het eigen land grotendeels een eenheid, sinds het na-oorlogse landbouwbeleid is hier geen sprake meer van.
Voor veeteelt, land- en tuinbouw kwam er automatische machinerie. Dit hield in dat de boer efficiënter kon werken.
Regelgeving deed zijn intrede en de boer moest zijn administratie verantwoorden. Waarborgen waren nodig voor kwaliteit en veiligheid. Voedselstromen veranderden: de export nam toe, en ook de import. De administratie werd veelomvattender en de regels beperkender. Boeren kregen te maken met melkplassen en melkquota. En met fosfaatplafond en stikstofemissie.
Kon de boer vroeger goed bestaan van zijn noeste arbeid, tegenwoordig kan menig boer zijn hoofd amper boven water te houden. En dat terwijl de Nederlandse boer steeds meer voedsel op een efficiëntere manier is gaan produceren.

Ecologische voetafdruk

Onze persoonlijke levensstijl bepaalt de grootte van het stuk Aarde dat nodig is om in je behoeften te voorzien. Om ieder mens bestaansrecht te garanderen is een eerlijke verdeling van deze ruimte nodig. Hoe groot de impact van jouw levensstijl is kan je heel simpel aan de weet komen door je voetafdruk te meten. Komt geen lineaal aan te pas, je meet het door het invullen van een vragenlijst. De vragen gaan over voedsel, energieverbruik, afval, kleding e.a. Het neemt ongeveer een kwartiertje van je tijd.

Het hier-en-nu principe

Om de voedselstromen te verkleinen kan je je toevlucht nemen tot de hier-en-nu leefwijze. Daarbij kies je voor:

• verse groente en fruit uit je eigen regio, en daarbij let je op
• groente en fruit uit het seizoen (dus wat op dit moment groeit)

Want waarom zou je voedsel van ver weg halen, terwijl je ook uit eigen regio kan eten? Het scheelt in ieder geval de transportkosten, en over het algemeen eet je gevarieerd.
Om een voorbeeld te geven: In het voorjaar spinazie en rabarber, in de zomer sla en aardbeien. In de herfst zijn er bieten en pompoenen, en in de winter boerenkool en stoofperen. En dan wat er allemaal nog meer in het seizoen is. Handig te zien op een groente- en fruitkalender!

Het roer om?

Als je van eigen bodem eet hoeft er minder geïmporteerd te worden. En wat jij opeet kan niet meer uitgevoerd worden, dus minder export. Kortom: Minder grote voedselstromen.

Maar is het wel zo eenvoudig? Kunnen we in eigen land genoeg produceren om iedere inwoner van voedsel te voorzien? Volgens cijfers van het PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) is dit niet het geval, Nederland zou te weinig landbouwgrond hebben. In deze berekening is wel onze luxe levensstijl opgenomen. Zouden we met minder tevreden zijn, dan zie ik wel potentieel in het minderen van de globale voedselstromen. Met name onze dierlijke eiwitconsumptie ligt hoog. Let wel, ik ben geen tegenstander van vlees en andere dierlijke produkten in ons dieet. Maar ik vind wel dat het dierlijke aandeel in ons westerse voedingspatroon groot, te groot is. Veeteelt vraagt ook een groot landbouwareaal voor het verbouwen van veevoeder. Hoe dat ook anders kan heeft Denemarken bewezen tijdens de eerste wereldoorlog van 1914-1918.

Conclusie: Om voedselstromen te beperken moet het roer echt drastisch om. Niet alleen in vervoersbewegingen en gebruik van landbouwgronden, maar ook in economisch opzicht. En of we dat heden ten dage nog kunnen realiseren? Ik denk dat het heel erg moeilijk zal zijn, maar… Niets is onmogelijk.

Meer lezen: Lust je nog peultjes: Of all places! – Meer of minder vlees: Is de Eskimo ten dode opgeschreven? – Over herkomst: Biologisch in de mode? – Over voedselverdeling: Honger! –

Bronnen:
Wikipedia: Verenigde Staten – Economie van Nederland –
AGF Branchemedium Wereldranglijst –
Hoe God verdween uit Jorwerd (Geert Mak) –
Lekker leven: Lessen uit het verleden: Denemarken stopt met vlees eten